Tên gọi, danh pháp
Tên Tiếng Việt: Sương sâm
Tên khác: Sương sâm trơn; dây xanh leo; xanh tam; sâm sâm
Tên khoa học: Tiliacora triandra
Đặc điểm tự nhiên
Sương sâm là loại cây thân leo, thường bò hoặc mọc ở bờ rào, bờ tường, hoặc các loại cây khác. Đây là một loại cây lâu năm. Thân cây thường dài khoảng 3 – 5m, thậm chí có những cây lâu năm dài đến 10m với nhiều cành nhánh. Cây mới có thể được trồng từ thân cây. Bộ rễ của cây là rễ cọc, ăn sâu vào đất, có sức sống mạnh mẽ.
Thực tế ở Việt Nam có hai loại sâm là sương sâm lông và sương sâm trơn. Cả hai đều thuộc họ Menispermaceae và cũng có thể dễ dàng nhận ra nhau:
Sương sâm trơn
Cành thường mảnh, phủ đầy lông mịn và gai nhọn. Các lá có phiến cứng dài khoảng 9cm và rộng 4cm, nhẵn. Lá nhẵn và nhợt nhạt khi còn non, chuyển sang màu xanh đậm khi già. Các đường gân chạy dọc theo lá.
Hoa mọc thành từng chùm nhỏ với cánh hoa màu vàng nhạt. Mỗi hoa có tối đa 7 hoặc 8 nhị hoa. Khi đậu quả, quả có hình tròn nhỏ, kích thước 10 – 12mm. Thời gian ra hoa từ tháng 3 đến tháng 6 hàng năm. Đến tháng 7, quả sẽ chín và chuyển sang màu tím như nho đen.
Sương sâm lông
Cây được bao phủ bởi một lớp lông dày. Lá không mịn như sương mai mà có lông tơ ở mặt dưới lá. Cuống lá ngắn hơn một chút. Lá dài khoảng 6 – 10cm, rộng 4 – 9cm có màu xanh lục, không sẫm như sương sâm nhẵn. Hoa mọc thành chùm ở nách các dây leo, có đặc tính phân nhánh. Bàn đạp dài đến 7cm. Hoa màu vàng, hình tròn nhỏ màu đỏ, phủ một lớp lông tơ.
Phân bố, thu hái, chế biến
Sương sâm chủ yếu được trồng ở Ấn Độ, Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Thái Lan và Campuchia. Ở nước ta cây chủ yếu mọc ở miền đông nam bộ và tây nam bộ.
Sương sâm được trồng hoặc trồng trong rừng nhiệt đới, nơi dây leo bám vào các cây khác. Cây sinh trưởng tốt trong điều kiện 70 – 80% ánh sáng. Độ ẩm cao 65 – 80%.
Có thể thu hái lá quanh năm. Cây phát triển nhanh và chỉ mất 3 đến 4 tháng để phát triển lá. Nên chọn lá già màu xanh đậm hoạt động mạnh hơn lá non. Nên thu hoạch rễ và thân từ những cây lâu năm tốt hơn so với những cây mới trồng.
Dược liệu thu hái được rửa sạch, phơi khô, dùng dần. Chú ý bảo quản nơi khô ráo, sạch sẽ, tránh nơi ẩm thấp, mối mọt, tránh ánh nắng trực tiếp.
Bộ phận sử dụng
Người ta thường hái lá về nấu thạch. Nhưng nếu dùng làm thuốc thì rễ, thân, lá đều có thể dùng làm thuốc.