Tuy nhiên để nặn quả cầu cát không phải việc dễ làm khi dã tràng thường xuyên bị những con chim đói mồi tấn công. Dù bộ xương ngoài có tác dụng ngụy trang tốt, chúng vẫn có thể bị phát hiện khi đang lăn quả cầu cát. Trong điều kiện đó, chúng di chuyển theo hình xoắn ốc và nhanh chóng rút về hang trung tâm nếu thấy bóng dáng kẻ săn mồi tới gần. Dã tràng cũng tiến hóa những chiếc chân đặc biệt giúp chúng duy trì mực nước và thở trong khi dùng miệng lọc cát. Phần trên của chiếc chân giúp chúng hô hấp trên cạn trong khi lớp lông phủ quanh chân hút nước từ cát trong lúc con vật di chuyển. Nhờ đó, dã tràng luôn dự trữ đủ nước để nặn quả cầu cát. Dù vội vã kiếm ăn khi thủy triều thấp, nhưng khi nước bắt đầu xô tới, chúng phải tìm nơi phù hợp để ẩn náu. Chúng đào một chiếc hang nông và xây cấu trúc hình vòm giống những ngôi lều tuyết bằng cát, bịt kín bằng cát ướt. Dã tràng sẽ ở trong đó bong bóng khí đó lúc thủy triều lên. Chờ thủy triều rút đi, chúng lại chui ra từ ngôi nhà hình vòm và tiếp tục vê cát.
Dã tràng
Dã tràng giao phối chủ yếu xảy ra vào cuối mùa xuân và mùa hè. Một con cái có thể sản xuất tới 45.000 quả trứng. Chúng mang trứng trên bụng cho đến khi trứng nở-khoảng 30 ngày sau. Trong hai đến bốn tháng, ấu trùng trôi dạt như sinh vật phù du, và dòng chảy có thể mang chúng đi một quãng đường dài. Dã tràng có thể sinh sản trong năm đầu tiên của cuộc đời, tùy thuộc vào nhiệt độ nước, và có thể không sống quá hai đến ba năm. Sau khi con non trải qua 4-5 tháng trong giai đoạn ấu trùng phù du, chúng quay trở lại bãi biển từ mùa đông sang mùa xuân. Vào giữa tháng 11, những con cái sinh sản sống sót qua mùa hè ít dồi dào hơn, và do đó, phần lớn dân số trên bãi biển bao gồm con đực và con non. Mức độ phong phú của dã tràng thay đổi tùy theo vị trí của quần thể và các điều kiện môi trường thay đổi khác.
Trong dân gian, vẫn hay có câu thành ngữ “dã tràng xe cát”, “công dã tràng” mang nghĩa “những việc khó nhọc mà vô ích”. Không ít người cho rằng, ý nghĩa trên bắt nguồn từ thực tế tập tính vê cát tìm thức ăn của loài dã tràng (vì gần bờ biển nên những viên cát mà dã tràng vê chưa xong đã bị sóng đánh vỡ hết). Thật ra, ý nghĩa trên bắt nguồn từ một câu chuyện sâu xa hơn mà dân gian đã kể lại trong “Sự tích con dã tràng”. Chuyện khá dài, đại ý, ngày xưa có vợ chồng ông Dã Tràng. Nhờ cứu rắn, ông được trả ơn viên ngọc có thể nghe được tiếng nói của các loài. Nhờ viên ngọc này, ông cứu được gia đình ngỗng khỏi nạn bị giết thịt. Do đó, ngỗng tặng ông viên ngọc giúp đi được dưới nước. Long Vương lo sợ bèn lập kế, lừa vợ Dã Tràng cướp hai viên ngọc quý của ông. Biết ngọc đã mất, vừa tiếc nuối vừa căm giận, Dã Tràng quyết đòi lại bảo vật bằng cách làm nhà gần biển, ngày ngày xe cát lấp biển mở đường xuống thủy cung đòi ngọc. Mọi người can ngăn nhưng không được. Dã Tràng vẫn ngày ngày xe cát, đến lúc chết đi vẫn chẳng nên việc gì. Ông chết hóa thành con dã tràng. Cho nên, dân gian mới có câu:
“Dã Tràng xe cát biển Đông
Nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì”.
Lê Hồng Quân