6. Cấu trúc luận văn
3.4.2. Vị trí và vai trò người con trai trưởng
Theo tư tưởng Nho giáo thì vai trò của người trai trưởng rất quan trọng trong gia đình, có tầm ảnh hưởng lớn đến các thành viên trong gia đình, chỉ kém người cha một bậc. Bởi quan niệm gia đình nào có con trai mà là con trai trưởng được xem là sự phúc đức không chỉ cho gia đình mà còn là niềm tự hào cho dòng họ bởi “Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” (nghĩa gia đình mà sinh được 01 người con trai thì được gọi là có con nhưng nếu sinh được 10 người con gái thì xem như không có con). Đây được xem là quan niệm về trọng nam khinh nữ trong Nho giáo. Do vậy, qua ca dao thể hiện sự hờn dỗi khi hỏi mẹ rằng, mẹ thương con trưởng nhiều hơn hay là con út nhiều hơn, cho dù mẹ thương con út nhiều hơn nhưng cũng không bằng con trưởng thì người mẹ nói rằng:
Bốn con ngồi bốn góc giường Mẹơi, mẹ hỡi, mẹ thương con nào?
Mẹ thương con út mẹ thay
Thương thì thương vậy, không tầy trưởng nam [18, tr.283]
ông bà, yêu thương quý mến nhiều hơn còn đối với anh em thì luôn nể trọng bởi vai trò quyền huynh thế phụ:
Anh em rể đúng lệ mà theo
Sợ cái mắt nheo của ông con trưởng [18, tr.210]
Người con trưởng phải đảm nhận mọi gánh vác trong gia đình, thay thế người cha lo liệu mọi việc khi có sự vắng mặc của người cha. Người con trai phải lấy chữ hiếu làm trọng, coi đạo hiếu là đạo làm con. Nếu lấy việc thờ cúng trời đất là đạo của người bình dân Việt Nam, thì việc phụng dưỡng cha mẹ và thờ cúng ông bà tổ tiên là thể hiện đạo hiếu của người làm con, là nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Việt Nam, là nền tảng của gia đình nên mọi việc thờ cúng ông bà, cha mẹ đều do người con trai trưởng đảm nhận:
Trưởng nam nào được gì đâu!
Một trăm cái giỗđổ đầu trưởng nam [18, tr.2286]
Khi ông bà, cha mẹ qua đời, người con trưởng phải thể hiện sự hiếu thuận đối với ông bà, cha mẹ với người đã có công sinh thành nuôi dưỡng mình khôn lớn thì lúc này người trai trưởng thể hiện bổn phận của người đàn ông trong gia đình, trong dòng tộc, đứng ra gánh vác, lo toan ma chay cho người đã khuất, trong khi đó người con gái thì chỉ biết khóc than mà thôi:
– Trai trưởng nam dây rơm mũ bạc lại có gậy tre Gái như em đây thất hiếu có một phe bên chồng [18, tr.2156]
– Trai trưởng nam le lưỡi rà hòm
Gái tiểu nhi than khóc từ chòm cỏ may [18, tr.2156]
Sau đấy, người con trưởng lại phải thay cha nuôi dạy và dựng vợ gả chồng cho các em. Vì thế người con trưởng mới được trao cho một thứ quyền, gọi là “quyền huynh thế phụ”. Có nghĩa là người anh được quyền thay cha định đoạt mọi việc trong và ngoài gia đình. Bởi vậy trong các gia đình xưa coi trọng việc giáo dưỡng người con cả, để lớn lên anh ta vừa làm gương cho các
em, vừa thay người cha để bảo ban, dạy dỗ các em, và tiến lên địa vị người chủ gia đình trong tương lai. Chính vì thế mà tục ngữ có câu: “Nhất củ khoai
đầu vồng, nhì có chồng trưởng nam”
Vì vậy, các cô gái ngày xưa luôn được mong muốn lấy chồng là trưởng nam bởi mọi tình yêu thương, mọi của cải tài sản đều dành cho người con trai trưởng, đó là niềm ao ước của mọi cô gái thời bấy giờ:
Mua cam thì chọn giống cam
Lấy chồng thì chọn trưởng nam cho giàu [18, tr.1421]
Do vậy mà người trai trưởng làm tốt, thành đạt thì “Một người làm nên, cả họđược cậy” còn không thì “Một người làm bậy, cả họ mất nhờ” mà điều đó đã được minh chứng qua câu ca dao:
Trưởng nam bại, ông vải vong
Con cháu mà dại, thời hại cha ông [18, tr.2286]
Tóm lại, người con trưởng giữ vai trò vô cùng quan trọng trong gia đình và đầy trách nhiệm trong xã hội Nho giáo. Vừa làm trụ cột trong gia đình, dòng họ vừa làm người chỉ huy gồng gánh hết mọi việc trong gia đình và đảm nhận là người của xã hội khó có thể sang sẽ cho người khác.